Μάθημα Αστροπαρατήρησης 2: Ο νυχτερινός ουρανός κατά τους χειμερινούς μήνες

Στο δεύτερο μάθημα αστροπαρατήρησης θα ασχοληθούμε με τον νυχτερινό ουρανό κατά τους χειμερινούς μήνες. Σημείο αναφοράς θα είναι ο περίφημος αστερισμός του Ωρίωνα.

Ο Ωρίων ήταν κυνηγός σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία. Ο αστερισμός θυμίζει την μορφή του κυνηγού και εντοπίζεται εύκολα χάριν του πρωτότυπου σχηματισμού που έχει. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1, το πιο εύκολο σημείο για να εντοπίσουμε τον αστερισμό είναι η περίφημη ζώνη του Ωρίωνα που αποτελείται από τα αστέρια Αλνιτάκ-Αλνιλάμ-Μιντάκα (Alnitak-Alnilam-Mintaka). Στην συνέχεια θα δούμε τέσσερα σημαντικά αστέρια, στις τέσσερις “γωνίες” του αστερισμού. Πάνω αριστερά ο υπεργίγαντας Μπετελγκέζ (Betelgeuse), ένα αστέρι με το χαρακτηριστικό πορτοκαλί χρώμα του που συχνά “πάλλεται” στον ουρανό. Είναι ένας αστέρας στα τελευταία του χρόνια ζωής που σε μερικές χιλιετίες αναμένεται να εκραγεί ως υπερκαινοφανής αστέρας. Πάνω δεξιά ο αστέρας Μπελλατρίξ (Bellatrix). Κάτω αριστερά είναι ο αστέρας Σάιφ (Saiph). Κάτω δεξιά είναι ο αστέρας Ρίγκελ (Rigel), ένα από τα πιο φωτεινά αστέρια του ουρανού. Τέλος κάτω από τη ζώνη του Ωρίωνα εντοπίζεται το Νεφέλωμα του Ωρίωνα. Τα νεφελώματα δεν είναι αστέρια αλλά διαστρικά “σύννεφα” σκόνης, υδρογόνου και άλλων διαφόρων αερίων, εντός των οποίων γεννιούνται νέα άστρα. Αντί λοιπόν για το κλασικό “αστέρι”, φαίνεται ως ένα μικρό “σύννεφο” ή μία θολούρα στον ουρανό.

Εικόνα 1

Με σημείο αναφοράς λοιπόν τον αστερισμό του Ωρίωνα θα βρούμε και τα υπόλοιπα αντικείμενα του σημερινού μαθήματος. Ειδικότερα θα έχουμε ως σημείο αναφοράς τη ζώνη του Ωρίωνα, τα τρία δηλαδή αστέρια που βρίσκονται στη μέση του αστερισμού.

Δεξιά της ζώνης του Ωρίωνα βρίσκεται ο αστερισμός του Ταύρου και συγκεκριμένα το αστέρι Αλντεμπαράν (Aldebaran) με το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα (Εικόνα 2). Δεξιά από τον Αλντεμπαράν βρίσκεται η περίφημη Πούλια (οι Πλειάδες). Η Πούλια δεν είναι αστέρι αλλά σμήνος αστεριών. Τα αστρικά σμήνη είναι ομάδες αστέρων που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους και γεννήθηκαν περίπου το ίδιο χρονικά διάστημα.

Σε αυτό το σημείο προσέξτε κάτι ενδιαφέρον. Οι περισσότεροι που θα δουν την Πούλια ή το νεφέλωμα του Ωρίωνα στον ουράνιο θόλο δεν θα την δώσουν σημασία. Αυτό γιατί ένας μη μυημένος θα το αγνοήσει ως κάποιο σύννεφο. Κάποιος ωστόσο με τις βασικές γνώσεις αστρονομίας γνωρίζει ότι πρόκειται για κάτι διαφορετικό. Εμβαθύνοντας λοιπόν κανείς στην μελέτη της αστροπαρατήρησης θα παρατηρεί με μεγαλύτερη προσοχή, αλλά και δέος τον ουράνιο θόλο.

Εικόνα 2

Πάνω από τον Αλντεμπαράν είναι ο περίφημος αστερισμός του Ηνιόχου (Εικόνα 3), με πιο γνωστό αστέρι την Αίγα (Capella). Εντοπίζεται εύκολα χάριν του εξαγωνικού του σχήματος.

Εικόνα 3

Αριστερά της ζώνης του Ωρίωνα βρίσκεται ο Σείριος (Sirius) ένα από τα πιο λαμπρά αστέρια του ουράνιου θόλου (Εικόνα 2). Ανήκει στον αστερισμού του Μεγάλου Κυνός. Αν προεκτείνουμε νοητά μια γραμμή προς τα πάνω, θα εντοπίσουμε τον Προκύωνα (Procyon) που βρίσκεται στον Αστερισμού του Μικρού Κυνός (Εικόνα 4). Εάν συνεχίσουμε την νοητή γραμμή θα φτάσουμε στον αστερισμό του Διδύμου (Εικόνα 4). Εκεί βρίσκονται τα αστέρια Κάστορας (Castor) και Πολυδεύκης (Pollux).

Εικόνα 4

Μερικές παρατηρήσεις:

• Πολλές φορές στο ύψος των αστερισμών του Διδύμου και του Ταύρου παρατηρούνται δυο επιπλέον φωτεινά αστέρια. Ωστόσο, δεν είναι αστέρια αλλά οι πλανήτες Άρης και Δίας. Ο Άρης εντοπίζεται εύκολα, λόγω του πορφυρού χρώματος. Ο Δίας μοιάζει με αστέρι, είναι ελαφρώς πιο κίτρινος και συνήθως είναι δίπλα στον Αλντεμπαράν.

• Ο ουράνιος θόλος για το συγκεκριμένο μάθημα αναφέρεται στους χειμερινούς μήνες και φτάνει μέχρι και τον μήνα Μάρτιο. Έπειτα ο ουράνιος θόλος μεταβάλλεται αρκετά.

Πηγές:

• Εφαρμογή StarWalk 2

• Guilherme de Almeida, Navigating the Night Sky. How to Identify the Stars and Constellations.1999 . Springer